Και είναι αλήθεια ότι τα Χριστούγεννα ήταν άρρηκτα συνδεδεμένα με τα χιόνια παλιότερα, πριν δηλαδή αλλάξουν οι ατμοσφαιρικές συνθήκες και δημιουργηθεί η περίφημη τρύπα του όζοντος. Ειδικότερα  στο χωριό μας, που είναι ημιορεινό, και χιόνια υπήρχαν και κρύο και πάγοι, υπό μορφή σταλακτιτών να κρέμονται από τις στέγες των σπιτιών.

Οι σόμπες μπουμπούνιζαν καθιστώντας ένα μόνο χώρο του σπιτιού ζεστό, εκεί που συγκεντρωνόταν όλη η οικογένεια, ενώ οι υπόλοιποι χώροι των ψηλών ως επί το πλείστον σπιτιών παρέμειναν κρύοι. Στους δρόμους διάχυτη η μυρουδιά του καπνού από τα μπουριά, μυρουδιά οικεία, χωρίς να ενοχλεί. Σε ό,τι αφορά στις γεωργικές εργασίες, είναι η εποχή που στα καπνοπαραγωγικά χωριά το παστάλιασμα του καπνού είναι στο φόρτε του. Τα δε οικονομικά των κατοίκων… φτώχεια και άγιος ο Θεός...

Λαμβάνοντας υπ’όψη όλες αυτές τις παραμέτρους ως σκηνικό, μπορούμε να αναπλάσουμε την ατμόσφαιρα της εποχής  πριν σαράντα περίπου χρόνια και να αναπολήσουμε στιγμές γιορτινές στο άγιο δεκαήμερο των Χριστουγέννων.

Παραμονή και φυσικά κάλαντα. Πριν ακόμη χαράξει, οι μικροί (την εποχή εκείνη το σχολείο αριθμούσε περί τους 250 μαθητές) χτυπούσαν τις πόρτες των σπιτιών με το ερώτημα «να τα πούμε;». Η αμοιβή σε ελάχιστες περιπτώσεις ήταν σε χρήμα, δεκάρες, εικοσάρες και πενηντάλεπτα, τις πιο πολλές φορές ήταν σε είδος. Αρχέγονη μορφή συναλλαγής – όπως αλεύρι, αβγά, ξερά σύκα ή ξυλοκέρατα, τα λεγόμενα χαρούπια. Γι’αυτό και οι πιτσιρίκοι ήταν εφοδιασμένοι και με κατάλληλο σκεύος για τη συλλογή των «δώρων».

Αργότερα, γύρω στις 10 το πρωί ήταν η σειρά για τα ομαδικά κάλαντα από τα κορίτσια του κατηχητικού με επικεφαλής τη δεσποινίδα Γιούλη. Εδώ ο σκοπός ήταν ιερός, τα έσοδα διετίθεντο σε φτωχές οικογένειες του χωριού και τέτοιες υπήρχαν πολλές. Η εν λόγω κατηχήτρια επιμελούνταν και παρουσίαζε καμιά φορά και θεατρικές παραστάσεις με επίκαιρο περιεχόμενο.

Δεν περιμένετε βέβαια να σας πω για εφόδους στα μαγαζιά,για αμέτρητα ψώνια κλπ. όπως γίνεται σήμερα, λες και πρόκειται να ξεσπάσει παγκόσμιος πόλεμος. Τότε τα ψώνια ήταν ελάχιστα, τα τελείως απαραίτητα, λίγο κρέας από το χασάπη, τυρί, ελιές από το μπακάλικο, κι αυτά βερεσέ, με το τεφτέρι.

Ανήμερα τα Χριστούγεννα η καμπάνα χτυπά, ως γνωστόν, τα ξημερώματα για την εκκλησία. Με την απόλυση στρωνόταν το χριστουγεννιάτικο τραπέζι, πρωί ακόμη. Η σόμπα να καίει γερά, η κατσαρόλα πάνω να αχνίζει, μια μοσκοβολιά από καμμένες φλούδες πορτοκαλιού διάχυτη στο δωμάτιο, ενώ χαρούμενες νότες από το ραδιόφωνο συμπλήρωναν την ατμόσφαιρα οικογενειακής θαλπωρής.

Οι ονομαστικές γιορτές  γιορτάζονταν τότε και όλοι είχαν κάποιον Χρήστο, Μανώλη, Χριστίνα να τον τιμήσουν με επίσκεψη στο σπίτι. Οι σχέσεις των ανθρώπων ήταν πιο αγνές, γνήσιες, χωρίς τα «δήθεν» τα σημερινά, έτσι κανενός από το μυαλό δεν περνούσε η σκέψη τι δώρο να πάει στον εορτάζοντα. Οι επισκέψεις άρχιζαν από το πρωί, το κέρασμα ξεκινούσε με λικέρ και σοκολατάκι και ακολουθούσε το φοντάν. Οι επισκέπτες, παρόλο που δεν ήταν χορτάτοι από γλυκά, εν τούτοις δεν έτρωγαν τα κεράσματα, αλλά τα χαντάκωναν στην τσέπη τους και τα έφερναν σπίτι στα παιδιά τους, που τα περίμεναν άλλωστε με μεγάλη αδημονία.

Τα κάλαντα επαναλαμβάνονταν την παραμονή της Πρωτοχρονιάς στο ίδιο μοτίβο και με τα ίδια φιλοδωρήματα. Το βράδυ η βασιλόπιτα δια χειρός της νοικοκυράς φυσικά – από που΄να την προμηθευτεί άλλωστε; – και στη συνέχεια ενδοοικογενειακά δοκίμαζαν την τύχη τους με παιχνίδια όπως «πάρτα όλα», η γνωστή σβούρα, και αντί για λεφτά φασόλια! Όμως τα καφενεία του χωριού ήταν γεμάτα από χαρτοπαίχτες και το κουμάρι ήταν στις δόξες του, και δυστυχώς όχι μόνο εκείνο το βράδυ, αλλά αρκετά άλλα και νωρίτερα και αργότερα.

Το ποδαρικό στο δικό μου χωριό γινόταν στις 2 Ιανουαρίου. Όποιος πήγαινε εκείνη τη μέρα επίσκεψη σε κάποιο σπίτι πρώτος, του έδιναν να ρίξει αλάτι στη φωτιά και να δώσει ευχές. Εννοείται ότι οποιαδήποτε κακοτυχία της χρονιάς αποδιδόταν στον «ποδαριστή», γι’αυτό κι εκείνη τη μέρα υποθέτω ότι οι επισκέψεις θα ήταν εξαιρετικά λιγοστές.

Τα Θεοφάνεια, κατά τη γνώμη μου, είναι μια γιορτή που στο χωριό μου έχει ιδιαίτερο χρώμα, κι αυτό οφείλεται στα ιδιαίτερα κεριά που κρατούν, τα λεγόμενα «κηρούδια». Την παραμονή η νονά ετοιμάζει ένα πανέρι με τα δώρα για το βαφτιστήρι της. Τα δώρα βέβαια ήταν ασήμαντα για τα σημερινά δεδομένα, όχι όμως για τα τότε. Ένα ζευγάρι κάλτσες, ας πούμε, ανάμεσα σε μανταρίνια, καραμέλες ή μικρές σοκολατίτσες. Αλλά πρωτεύουσα θέση στο πανέρι είχε το κηρούδι, δηλαδή το κερί που θα κρατούσε την επαύριο των Φώτων το παιδί. Ήταν μια λαμπαδίτσα περασμένη μέσα σε πορτοκάλι και αυτό στολισμένο γύρω γύρω με κλαδιά δάφνης ή πεύκου και δεμένα με όμορφη κορδέλα.

Όλο το χωριό συνδεόταν μεταξύ του με σχέσεις κουμπαριάς, θεσμός που μόνο για εξαιρετικούς λόγους διεκόπτετο. Έτσι, όταν πάντρευες ένα ζευγάρι, έπρεπε να βαφτίσεις όλα τα παιδιά που προέκυπταν, μετά να τα στεφανώσεις, να βαφτίσεις εσύ ή οι απόγονοί σου τα καινούρια παιδιά κ.ο.κ. Η οικογένειά μου, για παράδειγμα, είχε και έχει πνευματική συγγένεια (κουμπαριά) με όλες τις οικογένειες που φέρουν το όνομα Γκαρίπης, λόγω ακριβώς αυτής της ιδιότυπης «κληρονομιάς».

Καταλαβαίνετε, λοιπόν, τι οργασμός υπήρχε στο σπίτι για την ετοιμασία όλων των κεριών και στη συνέχεια τη διανομή τους στα σπίτια. Ο διανομέας ήμουν εγώ με τη συνοδεία της αδερφής  μου, που ήταν πολύ μικρή για να πάει μόνη της. Το πανέρι γέμιζε και άδειαζε πολλές φορές και η μητέρα μου όλη μέρα στόλιζε κεριά. Όμως και αυτός που δεχόταν το πανέρι με τα καλούδια, δεν το επέστρεφε άδειο, αλλά έβαζε μέσα ξερά σύκα ή ξυλοκέρατα και καμιά φορά έδινε και ένα φιλοδώρημα στον κομιστή.

Ανήμερα των Φώτων η εκκλησία γέμιζε πιστούς και παιδιά με τα στολισμένα κεριά τους. Ο Αγιασμός των υδάτων γινόταν και εξακολουθεί να γίνεται σε μια μεγάλη στέρνα στην είσοδο του χωριού. Πρωταγωνιστής της ημέρας για πάρα πολλά χρόνια ήταν ένας ποδοσφαιριστής, ονόματι Πάνος, που δεν δίσταζε να βουτήξει στα θολά και βρώμικα νερά της στέρνας κραδαίνοντας σε ελάχιστο χρόνο το τρόπαιό του, τον σταυρό. Μετά περιέφερε τον σταυρό σε όλα τα σπίτια για προσκύνημα και βέβαια εισέπραττε και το χαρτζηλίκι του.

Αναπολώντας τα παλιά και συγκρίνοντάς τα με το σήμερα, διαπιστώνουμε ότι πολλά έχουν αλλάξει,αλλά και πολλά έμειναν ίδια. Σίγουρα το βιοτικό επίπεδο είναι διαφορετικό ή τουλάχιστον ήταν μέχρι πρότινος… Όμως, κατά γενική ομολογία,συμβαίνει το εξής. Τότε οι άνθρωποι είχαν ελάχιστα και χαίρονταν περισσότερο,απολάμβαναν το κάθετι. Αντίθετα, τον σύγχρονο άνθρωπο τον διακατέχει το αίσθημα του ανικανοποίητου, οι σχέσεις είναι ιδιοτελείς, η κάθε εξυπηρέτηση υστερόβουλη και ένας αέναος αγώνας δρόμου για την ικανοποίηση όχι βασικών, αλλά πλασματικών αναγκών. Ο άνθρωπος διακατέχεται από το άγχος, λέξη άγνωστη τότε, και παραβλέπει την ομορφιά της καθημερινότητας.

Να γιατί μια γλυκιά νοσταλγία διαρρέει τη ραχοκοκαλιά μας κάθε φορά που γυρίζουμε πίσω στα παλιά, σαν γλυκό του κουταλιού, σαν πετιμέζι που τόσο το απολαμβάναμε…